Với khát vọng vươn lên, cộng thêm chút máu ăn thua, nên từ lâu ở rất nhiều vùng quê (nhất là các vùng quê từ các tình phía Bắc miền Trung trở ra) đã tồn tại những cuộc đua hết sức khốc liệt. Có những cuộc đua chính đáng, lành mạnh, tích cực. Nhưng cũng có những cuộc đua tiêu cực, thậm chí bất hợp pháp.
Đầu tiên là cuộc đua bằng cấp, khoa cử. Có một thời trong tư tưởng nhiều gia đình con cái thành đạt phải vào được đại học, nếu đậu được vào những trường danh giá thì càng tốt, nếu không thì cũng phải "học đại" một trường nào đó, miễn sao có cái mác đại học là được. Nếu không thể vào được đại học thì chí ít cũng phải cao đẳng hoặc trung cấp chuyên nghiệp. Nhiều gia đình cảm thấy hết sức tự hào khi có con cháu (càng nhiều càng tốt) đỗ đạt vào các trường đại học, cao đẳng. Ngược lại, nhiều gia đình lại cảm thấy ô nhục, thua thiệt nếu con cháu họ không thể học cao.
Áp lực ganh đua buộc nhiều gia đình phải tìm mọi cách để con cháu họ được đi học đại học, cao đẳng (kể cả chạy chọt) bất chấp năng lực, sở thích, nguyện vọng của con cháu và cả hoàn cảnh kính tế gia đình. Trong đó, cuộc đua để vào những trường top hoặc những trường có nhiều cơ hội tìm việc làm sau khi tôt nghiệp là khốc liệt hơn cả (ví dụ như các trường sư phạm, quân đội, công an...). Chính vì những cuộc chạy đua này mà kéo theo hệ luỵ là hiện nay chúng ta có hàng vạn kỹ sư, cử nhân thất nghiệp hoặc làm trái ngành nghề đào tạo, gây lãng phí thời gian tiền bạc cho xã hội và mỗi gia đình, cá nhân.
>> Tự hào con 16 tuổi không biết làm việc nhà nhưng học giỏi
Cuộc đua thứ hai là chạy vào biên chế Nhà nước. Trong suy nghĩ của nhiều người, con cái trưởng thành phải vào được biên chế Nhà nước mới được coi là thành công. Nếu vào được những vị trí có nhiều cơ hội thăng tiến hoặc có nhiều bổng lộc thì lại càng tốt. Tất nhiên, người ta suy nghĩ như thế cũng có cái lý của nó, vì nếu vào đuợc biên chế Nhà nước coi như có một tấm thẻ bảo hiểm suốt đời về công ăn việc làm, có nguồn thu nhập ổn định lại nhàn hạ và sau này về già có được khoản lương hưu. Chưa kể họ còn bị hấp dẫn bởi không ít người trở nên giàu có, quyền thế khi có chân trong biên chế Nhà nước.
Trong cuộc chạy đua này dĩ nhiên ưu thế được xếp theo thứ tự mà dư luận vẫn hay nói đến, đó là "nhất hậu duệ; nhì quan hệ; ba tiền tệ; bốn trí tuệ". Cuộc đua này cực kỳ khốc liệt và cái giá phải trả cho những suất biên chế không hề nhỏ, nhất là những vị trí "thơm tho". Chính những cuộc đua này đã góp phần không nhỏ làm cho bộ máy Nhà nước hiện nay quá cồng kềnh dư thừa, thiếu hiệu quả. Nó cũng tạo ra những hiện tượng cả họ làm quan, hay tình trạng con cha cháu ông tràn lan hoặc rất nhiều quan chức, công chức, viên chức ngồi nhầm chỗ, năng lực và phẩm chất yếu kém trong các cơ quan Nhà nước từ trung ương đến địa phương.
Thứ ba là chạy tiêu chuẩn để trục lợi chính sách của Nhà nước. Khi nền kinh tế có những bước phát triển nhất định, Nhà nước có điều kiện để đề ra những chính sách đền ơn đáp nghĩa đối với những người có công hoặc hỗ trợ cho những đối tượng chính sách có thiệt thòi trong xã hội. Thế nhưng, do có những quy định lỏng lẻo và sự thiếu trung thực của những cán bộ thực thi nên có nhiều cơ hội cho những tiêu cực phát sinh. Và từ đó đã tạo nên cuộc đua để trục lợi từ những chính sách vốn được cho là rất nhân văn. Từ chỗ một vài người "chạy" được kéo theo nhiều người "chạy", hình thành nên nhiều đường dây "chạy" chính sách, chế độ.
Thế nên câu chuyện về hai cựu chiến binh tuổi xưa nay hiếm ở Bắc Ninh dù đơn độc những cũng phanh phui được gần 3.000 hồ sơ thương binh giả cũng không làm cho chúng ta phải bất ngờ.
>> Quà biếu hối lộ thời công nghệ: 'Ai chống? Chống ai?'
Thứ tư là cuộc đua đi nước ngoài để làm ăn. Không phải bây giờ mà đã từ rất lâu rồi hình ảnh những người đi lao động, làm ăn ở nước ngoài, trở về với thu nhập khá, có cuộc sống sung túc đã là hình mẫu mơ ước của rất nhiều người ở những vùng quê. Cơ hội mở ra khi chúng ta ký kết nhiều thoả thuận về hợp tác lao động với các nước. Lúc đầu người ta đi xuất khẩu lao động đa phần là đi theo con đường chính thức (tất nhiên cũng phải chạy chọt, quen biết...) . Tuy nhiên, do nhu cầu đi lao động xuất khẩu cao mà chỉ tiêu xuất khẩu chính ngạch không đáp ứng đủ nên đã hình thành một thị trường xuất khẩu lao động "chui".
Nắm bắt được nhu cầu rất lớn này nên các công ty môi giới lao động nở rộ như nấm sau mưa. Họ len lỏi về tận các vùng quê lôi kéo những người có nhu cầu đi xuất khẩu lao động (XKLĐ). Vì thế làm cho cuộc đua đi xuất khẩu lao động càng thêm phần sôi động. Người người đi XKLĐ, nhà nhà đi XKLĐ. Có người có "cửa" thì đi XKLĐ danh chính ngôn thuận theo chỉ tiêu của các nước. Còn lại thì đi "chui" . Ít chi phí thì chấp nhận đi các thị trường gần và thu nhập hơi "bèo" một chút như Thái Lan, Trung Quốc... Khá hơn một chút thì đi Đài Loan, Hàn Quốc, Nhật Bản... Có những người không chấp nhận thu nhập kiểu "cò con" nên đánh liều đi "đánh bắt xa bờ" sang tận châu Âu.
Tất nhiên, đi lao động chui thì bao giời cũng có rủi ro. Có thể bị lừa mất tiền bạc, có thể bị bắt, mất cả chì lẫn chài, thậm chí họ phải chấp nhận đánh đổi cả sức khoẻ và tính mạng của mình. Rủi ro và nguy hiểm thì chắc hẳn ai cũng biết nhưng ma lực quá lớn của những khoản thu nhập từ những cuộc viễn du đi XKLĐ mà ở quê có nằm mơ cũng không thể nào có được, đã và vẫn sẽ tiếp tục thôi thúc nhiều người mạo hiểm. Chính điều này cũng góp phần hình thành những đường dây chuyên móc nối đưa người đi lao động ở nước ngoài bất hợp pháp và đường dây lừa đảo XKLĐ.
>> Gia đình tan nát vì kéo nhau sang Anh trồng cần sa
Ngoài ra, còn nhiều cuộc chạy đua khác kém rầm rộ hơn nhưng cũng không kém phần gay cấn. Ví dụ như chạy tiêu chuẩn hộ nghèo; chạy đền bù giải toả (khi có dự án); chạy bồi thường, hỗ trợ (khi có thiệt hại do thiên tai, hoả hoạn)....
Về mặt tích cực, những cuộc chạy đua này đã góp phần nào đó làm thay đổi bộ mặt của những vùng quê, làm thay đổi số phận của nhiều người. Tuy nhiên, nó cũng để lại những hệ quả đáng tiếc: một thế hệ tuổi trẻ lớn lên mất đi động lực và niềm tin cho những nỗ lực phấn đấu làm giàu trên chính quê hương của mình. Sự đua tranh đã tạo ra những suy nghĩ lệch lạc về quan điểm sống của rất nhiều bạn trẻ. Nó tạo ra sự bất công trong cuộc sống, làm thui chột những lý tưởng cao đẹp, những suy nghĩ tích cực trong mỗi con người.
>> Chia sẻ bài viết của bạn cho trang Ý kiến tại đây.