Từ nhiều đời nay, người dân tộc Cơ Tu sinh sống trên dãy Trường Sơn quan niệm mỗi khi trong gia đình có người đau ốm, mất mùa, thiên tai, dịch bệnh... là do trời, thần linh nổi giận và họ phải tế lễ bằng nghi thức đâm trâu lấy máu cúng thì mới có thể tai qua nạn khỏi.
Theo ông Arất Blúi (Phó chủ tịch UBND huyện Tây Giang (Quảng Nam), mỗi lễ đâm trâu, gia chủ phải tốn tới hàng chục triệu đồng, đó là gánh nặng tài chính không nhỏ. Nhiều người rất nghèo nhưng vẫn vay mượn tiền để đâm trâu nên cái vòng luẩn quẩn của nghèo đói cứ đeo bám.
Một ngôi làng dân tộc Cơ Tu, huyện Tây Giang được sắp xếp để thuận lợi cho chính quyền quản lý. Ảnh: Đắc Thành. |
Phong tục đâm trâu của dân tộc Cơ Tu cũng giống như nhiều dân tộc vùng cao ở Quảng Nam. Trong ngày lễ, con trâu được buộc vào cây nêu và mọi người dùng cây giáo nhọn đâm cho đến chết.
Ông Blúi cho rằng: "Đây là hình thức dã man và rất nguy hiểm khi có đông người người chứng kiến". Đã có vài vụ người dân bị trâu tấn công do đứt dây; hay có lần cây giáo văng ra ngoài, lao vào những người đứng xem. Địa phương đang hướng đến mục tiêu phát triển du lịch nên những cảnh đâm trâu rùng rợn không còn phù hợp nữa.
Từ năm 2013, chính quyền huyện Tây Giang thuyết phục bà con người Cơ Tu bỏ dần phong tục này. Huyện mời các già làng, trưởng bản có uy tín của 90 làng Cơ Tu đến hỏi ý kiến và đưa ra đề nghị, thay vì "đâm trâu cho đến chết" thì bà con vẫn mang trâu ra làm lễ rồi dắt vào giết thịt. Cách làm này vẫn thực hiện các nghi thức cúng bái truyền thống, vừa văn minh lại không gây phản cảm.
Tuy nhiên, nhiều người phản đối gay gắt, trong đó có cả cán bộ huyện, với quan điểm nghi thức đâm trâu là phần vui nhộn nhất trong lễ hội, nếu bỏ đi thì toàn bộ nét văn hoá này của người Cơ Tu cũng mất hết.
Một lễ hội đâm trâu của dân tộc Cơ Tu ở huyện Tây Giang không tiến hành nghi thức thọc cây giáo vào con trâu. Ảnh: Đắc Thành. |
Để thuyết phục bà con, huyện Tây Giang mời người dân về dự lễ hội truyền thống theo "kiểu mới". Tại đây, một con trâu được cột vào cây nêu, các hoạt động diễn ra theo phong tục. Tuy nhiên, khi làm lễ xong, con trâu được đưa đi nơi khác giết mổ chứ không bị đâm như ngày trước.
Sau khi xem xong người dân thấy không cần đâm trâu mà lễ hội vẫn diễn ra bình thường, vẫn có máu trâu làm lễ cúng nên không ảnh hưởng đến phong tục. Sau đó, bộ máy chính quyền từ huyện đến xã, thôn liên tục vận động bà con theo kiểu "mưa dầm, thấm lâu".
Cùng với đó, huyện ủy Tây Giang ban hành nghị quyết xây dựng nông thôn mới gồm năm không, trong đó có nội dung không tổ chức đâm trâu, giết bò khi cưới vợ gả chồng.
Để giám sát việc người dân lén lút tổ chức đâm trâu "chui", huyện kiểm soát vật nuôi bằng cách đánh số và người dân mua hoặc bán trâu, bò đều phải báo cho chính quyền.
Ông Blúi chia sẻ: "Thành công của Tây Giang trong việc thuyết phục bà con loại bỏ hủ tục đâm trâu là do chính quyền vào cuộc quyết liệt, tuyên truyền, vận động để bà con nhận thấy được ưu điểm và chấp hành". Từ năm 2016 đến nay, 90 làng trên địa bàn huyện không tổ chức đâm trâu như xưa nữa.
Già làng Blong Jim của thôn A Rầng 1, xã A Xan cho biết ông đã đứng ra tổ chức cuộc họp với dân để thuyết phục bỏ nghi thức đâm trâu. Ông vận động người dân chỉ tổ chức nghi thức này ở những lễ hội quan trọng, còn những tập tục như cưới hỏi, về nhà mới, cúng bái nên loại bỏ.
Người dân thôn A Rầng 1, xã A Xan bỏ phong tục đâm trâu, thay vào đó thờ cúng bằng gà, lợn để cầu mong mùa màng thuận lợi. Ảnh: Đắc Thành. |
Theo ông Jim, ban đầu cũng có một số người bức xúc, nhưng ông cùng cán bộ xã đứng ra giải thích, phân tích thiệt hơn, nên mọi thứ dần ổn định. Đặc biệt, bọn trẻ trong làng đi ra xã hội làm ăn nên cũng có hiểu biết hơn và rất đồng tình ủng hộ. Tết năm 2019, làng không tổ chức đâm trâu như các năm trước nhưng giữ được nguyên trạng lễ hội nên người dân đồng thuận.